ادلّة توحید ذاتی در فلسفة مشاء و حکمت متعالیه

توحید در لسان اهل فلسفه و کلام و عرفان دارای اصطلاحات متفاوتی است. معروف ترین این اصطلاحات عبارت اند از: 1. توحید ذات 2. توحید صفات 3. توحید افعال 4. توحید در عبادت. در این میان، توحید ذاتی اولین و شاید عالی ترین مرتبه از مراتب توحید، و نیز زیربنای تمام مراتب توحید است، توحید ذات نزد فلاسفه و متکلمین به معنی یگانگی ذات مقدس خداوند می باشد و اینکه مثل و مانند و شریکی در مرتبه ذات ندارد، نه ترکیبی در درون ذاتش وجود دارد و نه خدای دیگری خارج از ذاتش. به تعبیر دیگر، توحید ذاتی مشتمل بر دو مقام «احدیت ذات» و «واحدیت ذات» است که فلاسفه و متکلمان اسلامی ادلة گوناگونی را بر هر دو مسئله اقامه کرده اند. نوشتار حاضر به بحث و بررسی پیرامون مهم ترین ادلة توحید ذاتی ـ آنهم در حوزة واحدیت ذات ـ از منظر فلسفه مشاء و حکمت متعالیه می پردازد، تا عقلانیت و حقانیت این بخش از توحید ذاتی را مبرهن سازد و، در ضمن، از مقایسة ادلة فلاسفة مشاء و حکمت متعالیه، سیر تکاملی فلسفه اسلامی در مسئلة واحدیت ذات نشان داده شود.